23 november 1930 – 4 april 2017

Jeugdjaren

Rolanda is op zondag 23 november 1930 in Alkmaar geboren als laatste van een gezin met 5 kinderen (drie jongens en 2 meisjes):

• Hans
• Cees
• Henk (* 23-01-1918  -  † 18-08-1999)
• Sacha (* 13-04-1926  -  † 08-12-1995)

Haar moeder (* 1888  -  † 1937) was al 42 en de geboorte van Rolanda verliep allesbehalve makkelijk. In 1937, toen ze pas 7 jaar oud was, overleed haar moeder. Haar vader Adriaan, leraar Frans aan de plaatselijke MULO, bleef alleen achter met 5 nog thuiswonende kinderen. De oorlog kwam eraan, er kwam een onderduiker in huis en de oudste broer Hans was meer dan lastig. Dat alles maakte van die jaren een gespannen periode. Rool haar neiging om 's avonds altijd alle sloten dicht te doen en dat vervolgens nog eens te controleren, komt misschien wel daar vandaan. Ook uit de verhalen van haar zus Sacha doemt niet bepaald een beeld op van een gelukkige periode.

Gebroeders van Beugen (1952) Adriaan, Anton en Heeroom In 1942 hertrouwde de streng katholieke Adriaan met de zus van zijn schoonzus. Anders dan zus Sacha, had Rolanda naar eigen zeggen wel een goede band met stiefmoeder Cato.

2 Jaar later, in 1944, stopt Rolanda op 14-jarige leeftijd met de BLO-school en gaat ze haar ouders in de huishouding helpen. Huishoudelijk werk is iets dat ze haar hele leven met veel ijver en enthousiasme heeft gedaan. Uit latere gesprekken met de leiding in Voordorp bleek dat Rolanda met veel plezier terugkeek op die jaren thuis. Alkmaar lag niet ver van zee en net als haar zus zocht zij graag het strand bij Egmond-aan-Zee op.

Brabant

De ‘Van Beugens’ kwamen oorspronkelijk uit het Brabantse Oisterwijk en bijna alle familieleden woonden daar nog. Zowel Sacha als Rolanda brachten dan ook veel zomervakanties door bij hun nichtjes in Brabant. "Neef" Maarten Willems was zo aardig om n.a.v. het overlijden van Rolanda een drietal foto’s te sturen uit een oud album van zijn moeder, Annie van Beugen, nicht van Sacha en Rolanda.
Maarten: "Uit verhalen van mijn moeder Annie kan ik mij herinneren dat Rool graag in Oisterwijk op vakantie kwam en daar altijd met open armen werd ontvangen."

Rolanda met een mandje aan haar arm op bezoek bij nicht Annie en haar familie in Oisterwijk.

Rool wordt vastgehouden door neef Pieter en rechts van haar neef Harrie (Hein). De ladder staat al gereed om het varken dat hier nog vrij rondloopt, korte tijd daarna in twee helften op te hangen.

Sacha rijdt paardje op de rug van nicht Annie, de latere moeder van Maarten Willems.

Op eigen benen

Rolanda, (stief)moeder Cato en vader Adriaan in 1952In 1950 gaat Rolanda op 20-jarige leeftijd de wereld in. Het is niet direct de wijde wereld, maar voor haar was het waarschijnlijk wel een zeer grote stap van het veilige en beschermde Alkmaar met vader en (stief-)moeder naar een Gezinsvervangend Tehuis (GVT) voor meisjes in het Brabantse Boxmeer. Ze was vertrouwd met ‘Brabant’ vanwege de vele vakanties die ze er had doorgebracht, maar toch.

In Boxmeer werkte Rolanda 5 jaar lang o.l.v. ‘de nonnetjes’ in de wasserij en ze had het daar, naar eigen zeggen, erg naar haar zin. Waarom er een eind kwam aan dat verblijf is niet duidelijk, maar in 1955 verkaste Rolanda naar een GVT in Udenhout waar ze werk kreeg in een sociale werkplaats. Ze vond het daar maar niets want "die andere mensen daar kwamen duidelijk uit een ander milieu". Ook vond ze de begeleiding maar niks: "ze toonden veel te weinig belangstelling".

Biltzigt 12 in de Bilt / Bilthoven. In 1956 gekocht door Jan en Sacha.
Nr 12 is het huis net rechts van de lantaarnpaal.

De Bilt

Toen duidelijk werd dat Udenhout niet lukte, hebben haar pasgetrouwde zus Sacha en echtgenoot Jan (onze ouders) haar in huis genomen. Jan en Sacha waren op 17 april 1956 getrouwd en hadden een net opgeleverd huis gekocht: Biltzigt 12 in de Bilt.

Het was een relatief klein, pas gebouwd rijtjeshuis van 2½ etage met 2½ slaapkamer en een zolder waar je alleen helemaal in het midden kon staan. Rool heeft daar ongeveer 2 jaar gewoond en moest waarschijnlijk weg toen Arjan zich begin 1958 aandiende.
Modern als ze waren hebben Sas en Jan in die 2 jaar geprobeerd Rolanda allerlei praktische en sociale vaardigheden bij te brengen, zoals kleine boodschappen doen, fietsen en zelfstandig uitgaan met een vriendin: Anneke van der Veer. Ook werkte Rolanda hard aan het verbeteren van haar lees- en schrijfvaardigheden met ondersteuning van allerlei privé­cursussen. Het waarschijnlijk toen nog heersende idee dat onderwijs aan ‘dit soort mensen’ niet besteed was, werd rücksichtslos over boord gezet. Arjan herinnert zich nog wel dat Rool vroeger allerlei boekjes had waarin ze soms zat te lezen en dat ze ook de ondertiteling van tv-programma’s, mits niet te ingewikkeld, kon lezen.

Maar dat weet hij van later, want zoals gezegd: toen Arjan kwam moest Rolanda weg. Dat heeft ze hem echter nooit kwalijk genomen: integendeel zelfs. Om de een of andere reden was hij haar lievelingsneef(je). We denken dat dit vooral kwam doordat Arjan het eerste kind van Rolanda haar grote zus was en dat ze de zwangerschap van haar zus van nabij heeft meegemaakt.

Sanatorium Berg en Bosch

Sanatorium Berg en Bosch in de jaren 50 In die jaren bij Sas en Jan heeft Rolanda bij particulieren in de huishouding gewerkt. Na 1958 werden dat grotere instellingen. Eind jaren '50, waarschijnlijk in 1958, verhuisde Rool naar het toenmalige Katholieke Sanatorium Berg en Bosch: gelegen op hetzelfde terrein waar ze 59 jaar later is overleden.
Ze vond het wonen en werken bij de nonnen op Berg en Bosch geweldig. Waarschijnlijk paste het zorgen voor de sanatorium-patiënten goed bij haar en kon ze zich helemaal uitleven in het zo goed en zorgzaam mogelijk vertroetelen van al die mensen.

Rool bij haar zus Sacha in de Bilt met Arjan en Paulien, 1962 Een blik in de geschiedenis van Berg en Bosch maakt duidelijk dat het sanatorium in 1962 werd opgeheven. Het werd een gewoon ziekenhuis waar in 1963 de kleine Jeroen werd geboren en waar 54 jaar later, toen ook het ziekenhuis was opgeheven, Rolanda haar laatste dagen heeft doorgebracht.
Waarschijnlijk was er voor Rool geen werk in een echt ziekenhuis dat hogere eisen aan het personeel zal hebben gesteld dan waar zij aan kon voldoen.

Ze kon vervolgens terecht op meisjesinternaat “Onze Lieve Vrouw ter Eem” in Amersfoort, maar dat werd geen succes. Volgens Rool omdat de nonnen niet zo vriendelijk waren.

Dennendal

Wat er toen gebeurd is, is niet helemaal duidelijk. Wellicht raakte Rolanda door het verlies van de vertrouwde plek in Berg en Bosch in de war of gebeurde er wat anders, maar in ieder geval vond een psychiater het in 1964 nodig om haar voor een paar maand op te nemen in de Willem Arntsz Hoeve in Den Dolder.

Brief van Rolanda vanuit de Willem Arntsz Hoeve, 1969

Het zou echter niet bij die paar maanden blijven. Uiteindelijk verbleef Rolanda er 5 jaar. Ze voelde zich op Dennendal beslist niet op haar gemak, en dat is goed voorstelbaar. Op een avond, het gezin Van Hessen was net verhuisd naar de Soestdijkseweg-Noord 85 in Bilthoven, ging Arjan met moeder Sacha in de gloednieuwe Daf 44 mee naar Dennendal voor een bezoek aan Rolanda.

Arjan: “Ik mocht echter niet mee naar binnen maar moest buiten blijven. Nog herinner ik me het geschreeuw van mensen achter de deuren: vreselijk. Het verbaasde me dan ook niks dat Rool zich daar doodongelukkig voelde. Volgens Sas wilden ze haar daar niet kwijt omdat ze zo’n goede en goedkope hulp in de huishouding was”.

Toen in 1969 de roemruchte psychiater Carel Muller de baas werd en met zijn experimentele Nieuw-Dennendal begon, was het genoeg: Sas en Jan haalden Rolanda daar weg. Dat ging overigens niet zonder slag of stoot. Sas maakte ruzie met iedereen, met de autoriteiten en de tijdsgeest. Achteraf gezien had ze natuurlijk groot gelijk: Rool hoorde daar niet..

Utrecht en Bilthoven

Rool ging nu naar GVT "de Branding" in Utrecht, gelegen aan het Wilhelminapark. Maar de Branding was geen succes en een jaar later zat er voor Sacha niets anders op dan haar zus maar weer in huis te nemen. En zo trok Rolanda in 1970 weer in bij haar zus, die nu in een ruim huis in Bilthoven woonde; wel met drie opgroeiende, nog net niet puberende kinderen.

In die jaren woonden er ook 2 Tsjechische vluchtelingen (Praagse Lente) op zolder, en in het voorjaar soms ook studenten die een soort Zomercursus bij Gaudeamus volgden. Allemaal tegelijk zullen ze er wel niet gewoond hebben, maar een gezellige drukte was het wel.

Bilthoven

Bidprentje Opa van Beugen Pasfoto Rolanda - 1969 In 1971 verhuisde Rolanda naar Huize Wildsang op de Mozartlaan in Bilthoven, en snel daarna naar huize Carpe Diem op de Soestdijkseweg-Zuid in Bilthoven. In de ogen van Sacha was de leiding flut, en Rolanda voelde zich er bepaald niet thuis. Dus kwam ze weer bij het gezin Van Hessen wonen.

In 1972 overlijdt Opa van Beugen (* 1883 - † 1972): de vader van Rolanda en Sacha. Arjan weet het nog goed: “Waar Rool toen woonde weet ik niet meer, maar wel herinner ik me dat het een zeer stressvolle periode was met veel verdriet, zowel voor Rolanda als voor Sacha.”

 

Eindelijk thuis

De Kei

In 1974, Rolanda is dan 44, komt er dan eindelijk rust. Rolanda gaat in GVT De Kei in Utrecht wonen en ze gaat met veel plezier werken op de sociale werkplaats "Op Dreef" in Utrecht Overvecht. Iedere ochtend ijselijk vroeg opstaan en met de bus naar het werk. Sacha vond het maar niks maar Rolanda kon er zeer enthousiast over vertellen!

Na een 25-jarige periode van verhuizingen vindt Rolanda in De Kei een stabiele plek waar ze zich prettig en veilig voelt. Ze leert in De Kei de dan 26-jarige Stasja Wüst kennen, en hoewel de relatie de eerste jaren zeker niet vlekkeloos verloopt, ontwikkelen de beide dames uiteindelijk een zeer hechte, ruim 40 jaar durende vriendschapsband waaraan zowel Rolanda als Stasja veel geluk ontlenen. Deze vriendschap werd in 2014 bezegeld met een mooie vriendschapsring.

18 Jaar lang woonde Rolanda op Keistraat nummer 5 in een kamer aan de straat. En als het uiteraard ‘zeer drukke’ studentenbestaan van Arjan of Paulien het toeliet, wipten ze weleens binnen voor een kopje koffie of een reparatie (Arjan).

Het huis veranderde echter van karakter door de komst van jongere en mondiger bewoners met een beslist andere levensstijl. Er kwamen luidruchtige feesten, moderne muziek en andere gewoontes, en de oudere garde werd als het ware weggedrukt.

Samora Machelstraat 6-8-10 in Voordorp, Utrecht. De eerste kamer van Rolanda was het tweede raam van links op de eerste etage. Toen het traplopen niet meer ging, verhuisde ze naar de tuinkamer aan de andere kant.

Voordorp

In 1992 verhuisden Rolanda, Stasja en andere ‘oudere’ bewoners van De Kei naar het pas opgeleverde Voordorp. Daar waren 3 gewone gezinshuizen met elkaar verbonden en vormden zo als het ware één groot huis. De eerste jaren gingen de dames nog wel eens terug naar 'de stad', maar allengs kwam daar de klad in. Het was prima zo in Voordorp.

Sas deed die jaren alle moeite om Rolanda vervroegd met pensioen te sturen, geheel tegen de eigen wensen van Rolanda in. Ook de kinderen Van Hessen vonden dat Sacha veel te veel haar eigen mening doordrukte: laat haar toch werken als ze dat wil!

Maar ja… wij hadden geen bal te zeggen.

Laatste jaren

Overlijden van Sacha († 8-12-1995)

In 1996, na het overlijden van Sacha, veranderde het regime een beetje. Zwager Jan werd formeel curator, maar was niet zo uitgesproken, en Rolanda kreeg veel meer ruimte om haar eigen weg te zoeken. De bedoelingen van Sacha waren altijd enorm oprecht en gericht op het welzijn van haar kleine zus, maar dat welzijn moest wel passen bij de normen van Sacha. Ze vond het moeilijk te accepteren dat Rolanda een eigen idee had over wat goed en leuk was.

Hoewel Jan formeel curator was en bleef tot aan zijn overlijden in 2006, werden veel van de taken rond Rolanda langzaam door de drie kinderen Van Hessen overgenomen. Jeroen deed de financiën en het meer officiële deel, Paulien deed de (medische) zorg, en Arjan regelde alle down-to-earth zaken: zenders van de TV weer eens goed zetten, klokken kopen, kasten in elkaar schroeven, etc.. En dat zijn ze blijven doen tot en met het overlijden van Rolanda.

Is dat raar of bijzonder? Toen onze ouders er niet meer waren en wij ieder jaar gezamenlijk het kerstdiner gingen houden, was het volstrekt vanzelfsprekend dat Rolanda en haar vriendin Stasja daar ook bleven komen. Vroeger kregen we (de 3 Van Hessens) nogal eens op hun lazer (van de schoonzussen) omdat ze vooral met elkaar spraken en nauwelijks met Rool en Stasja. Dat klopte wel, maar Rool had niet zo'n behoefte aan praten: ze vond het heerlijk als er rumoer en gezelligheid om haar heen was. Ze zat gewoon te stralen op de bank en nog voor we haar 's avonds weer thuis afzetten, had ze al gevraagd of ze volgend jaar weer mocht komen.

Laatste keer bij mij thuis

Pannenkoeken eten in Lage Vuursche (Jeroen, Rool, Stasja en Arjan). Zomer 2016 Zondag 19 februari 2017 (Arjans 59^ste verjaardag) had Jeroen het briljante idee opgevat om met Rool en Stasja pannenkoeken te gaan eten in de Mauritshoeve in Groenekan. Het was erg gezellig en Rool verorberde zonder probleem een grote spekpannenkoek. Daarna zijn we naar Arjans huis gegaan waar ook Paulien langskwam. Met z'n allen hebben we een mooie natuur­film gekeken waarna Jeroen de dames weer naar huis bracht. En weer dat stralende van Rool: of ze snel weer eens mocht komen eten. Natuurlijk, maar dat is er helaas niet van gekomen.

Laatste weken in Voordorp

In maart ging het snel bergafwaarts. Rool vergat steeds meer en kon steeds minder zelf doen. Opstaan, wc-bezoek, eten, naar bed gaan: bij alles had ze in toenemende mate hulp nodig. Eind maart gaven de medewerkers van Voordorp aan dat het zo niet meer ging. In de kamer kwamen een tillift en een postoel, maar het huis is niet geëquipeerd voor dit soort situaties. Samen gingen we op zoek naar een geschiktere plek. Tegen de zin in van Rool, die graag thuis wilde blijven, en waarschijnlijk sterven. Maar het ging helaas niet meer in Voordorp.

Met enige moeite heeft Paulien Rool iets laten drinken. Op zondag 26 maart zijn we nog met z'n drieën bij Rool langs gegaan; het was erg gezellig. Rool had steeds meer moeite met slikken, de reflexen waren weg, en ze werd zienderogen magerder. Het praten ging nauwelijks meer, maar ze vond het fijn dat we er waren en zwaaide steeds terug als wij naar haar zwaaiden. Manager Rian had een geschikte locatie weten te vinden: het Leendert Meeshuis op het Berg en Bosch terrein in Bilthoven. We wilden zo snel mogelijk verhuizen, maar uiteindelijk werd het 4 dagen later donderdagochtend. 

Laatste dagen in Bilthoven

Op vrijdagochtend 31 maart gingen Jeroen en ik de kamer in Voordorp leeghalen. De spullen verdeelden we: mee naar het Leendert Meeshuis, naar de neefjes of weg. We begonnen haar nieuwe kamer in te richten. Waar zetten we de TV neer, bewegende beelden geven wellicht wat afleiding? Maar waar was Rool?
We vonden haar terwijl ze door twee zorgzame dames door de gang werd gereden. Ze lag er rustig bij maar bleek, met open mond en gesloten ogen, en toonde geen blijk van enige herkenning. Enigszins bedrukt gingen we verder met de benodigde karweitjes zoals het uitzoeken van kleren die gemerkt moesten worden. Toen we klaar waren, zijn we nog afscheid gaan nemen van Rool. We vonden haar in de muziekkamer waar ze rustig met open ogen lag te ‘luisteren’ naar een harpiste. Ik meende een vonk van herkenning in haar ogen te zien, maar wellicht was dat whishful thinking.

De maandag en dinsdag erop was ik voor werk in Luxemburg. Om 16.00 uur kwam het bericht van Jeroen: Rool was om 15.30 uur in bijzijn van haar grote vriendin Stasja rustig weggegleden.

We weten niet of Rolanda zich haar laatste dagen in het Leendert Meeshuis gerealiseerd heeft dat ze niet meer thuis was. Maar ze was overduidelijk rustig en had geen angst of pijn.
Mooier konden we niet wensen.

Arjan van Hessen,
Utrecht, april 2017

Dit is een bewerking van het verhaal dat ik hield bij de begrafenis van Rolanda op 10 april 2017

WAH: Pavilioen De WierIn 1969 schreef Rolanda vanuit de Willem Arntsz Hoeve een ontroerend bedankbriefje aan Sacha en Jan voor een gezellig weekend dat ze bij ons in Bilthoven had doorgebracht.
Punten, hoofdletters en nieuwe regels zijn door mij (AvH) ingevoegd om de leesbaarheid enigzins te verhogen.