WEBVTT 00:00:00.817--> 00:00:02.682 De stem van het water. 00:00:03.619--> 00:00:07.603 Zeespiegelstijging verklaard en onbegrepen. 00:00:09.761--> 00:00:18.209  Denkend aan Holland zie ik brede rivieren traag door oneindig laagland gaan. 00:00:19.026--> 00:00:25.943 In 1936 publiceerde Hendrik Marsman zijn gedicht Herinnering aan Holland. 00:00:26.357--> 00:00:28.920 Het mooist vind ik de slotregel. 00:00:29.372--> 00:00:39.092 In alle gewesten wordt de stem van het water met zijn eeuwige rampen gevreesd en gehoord 00:00:40.120--> 00:00:46.367 Ik heb de ingenieurs van Rijkswaterstaat gevraagd hoeveel zeespiegelstijging Nederland kan hebben 00:00:46.499--> 00:00:54.612 voordat het hier onbewoonbaar wordt en het antwoord was The sky is the limit. 00:00:55.716--> 00:00:58.382 Ik moest even aan de toren van Babel denken. 00:00:58.994--> 00:01:02.819 We kunnen ons dus veilig voelen achter onze dijken 00:01:03.477--> 00:01:08.296 maar beseffen tegelijkertijd ook dat het een keer mis kan gaan. 00:01:08.971--> 00:01:16.931 De zondvloed en de ark van Noach de watersnoodramp van ’53. 00:01:18.177--> 00:01:29.502 In zondvloed klinkt het woord zonde door en ik was dan ook niet verbaasd dat juist de EO de serie Als de dijken breken uitzond. 00:01:30.252--> 00:01:36.077 Omdat ik een fijne rampenfilm op zijn tijd weet te waarderen ging ik er eens goed voor zitten. 00:01:36.704--> 00:01:43.894 Groot was de teleurstelling toen ik doorkreeg dat de serie vanuit het oogpunt van human interest was gemaakt 00:01:43.965--> 00:01:47.713 en de ramp zelf weinig aandacht kreeg. 00:01:48.108--> 00:01:51.043 Ik hield het na een paar minuten voor gezien. 00:01:52.567--> 00:01:56.921 Ook de ingenieur van Rijkswaterstaat was kritisch over de serie. 00:01:57.305--> 00:02:01.770 Een storm die eens in de tienduizend jaar voorkomt 00:02:01.873--> 00:02:12.147 had de dijken doen breken juist op een plek die door Rijkswaterstaat was versterkt en doorbraakvrij gemaakt. 00:02:13.504--> 00:02:18.790 In Southampton werk ik met Ivan Haigh aan overstromingsrisico’s. 00:02:18.854--> 00:02:28.221 En Ivan becijferde dat slechts in 6% van de gevallen extreem hoogwater samenvalt met een extreme storm. 00:02:29.023--> 00:02:35.745 Als de dijken breken gebeurt dat door een storm die eens in de 600 jaar plaatsvindt 00:02:36.110--> 00:02:40.356 maar eens in de 10.000 jaar samenvalt met springtij. 00:02:41.030--> 00:02:46.627 Je moet eens naar een ander deel van de waarschijnlijkheidsverdeling van de windklimatologie kijken 00:02:46.652--> 00:02:50.529 om de toekomstige risico’s op hoog water in te schatten. 00:02:52.881--> 00:02:57.568 En die risico’s nemen snel toe nu de zeespiegel stijgt. 00:02:58.155--> 00:03:06.736 Wat nu nog een hoogwaterstand is die eens in de 100 jaar voorkomt vindt over 100 jaar ieder jaar een keer plaats. 00:03:07.601--> 00:03:14.653 En in sommige landen zoals het Verenigd Koninkrijk, lijkt de toekomst nu al werkelijkheid geworden. 00:03:14.899--> 00:03:20.132 In de winters van 2013/14 en en 2015/16 00:03:20.441--> 00:03:28.146 was er sprake van een "Conveyor belt of storms battering the coasts of Britain" 00:03:28.337--> 00:03:33.194 zoals de weerman van de BBC het fraai verwoordde. 00:03:35.908--> 00:03:39.016 In Nederland hebben we onze zaakjes beter op orde. 00:03:39.445--> 00:03:46.040 Wij zijn het enige land ter wereld met een nationaal zorgstelsel voor waterveiligheid. 00:03:47.873--> 00:03:54.065 We moesten thuis geweldig lachen toen premier Cameron in 2016 aankondigde 00:03:54.239--> 00:04:01.962 miljoenen te willen investeren om overstromingen zoals in de afgelopen winters in de toekomst te voorkomen. 00:04:03.120--> 00:04:05.599 Dat moesten natuurlijk miljarden worden. 00:04:06.265--> 00:04:12.115 Wat Engeland nodig had was een Delta-commissaris met een Deltaplan. 00:04:13.488--> 00:04:19.026 Vorig jaar bezocht ik het zevende Nationaal Deltacongres. 00:04:20.066--> 00:04:27.796 De linker voorpoot waarop deze leerstoel staat, is de verbinding tussen wetenschap en beleid 00:04:28.146--> 00:04:30.494 en vandaar was ik die dag in Apeldoorn. 00:04:31.169--> 00:04:36.386 Het motto van het congres was Samen op Koers. 00:04:37.401--> 00:04:46.055 En ik hoorde de prachtzin luiden dat we Nederland waterrobuust en klimaatbestendig willen maken 00:04:46.529--> 00:04:51.666 en ik dacht O ja en voor hoelang? 00:04:53.508--> 00:04:58.667 Zelfs als we de opwarming van de aarde vandaag weten te stoppen 00:04:59.278--> 00:05:03.088 blijft de zeespiegel nog een paar duizend jaar stijgen. 00:05:04.889--> 00:05:08.952 Ook die wetenschap probeert zijn weg te vinden naar het beleid. 00:05:09.293--> 00:05:18.341 Daar hebben we in Nederland het Nationaal Kennis en Innovatie programma Water en Klimaat voor. 00:05:18.990--> 00:05:21.915 Ik kwam daar in gesprek met een dijkgraaf. 00:05:22.751--> 00:05:28.081 De dijkgraaf geloofde niet in klimaatverandering. 00:05:28.890--> 00:05:34.269 Hij stelde dat er voor onze kust geen versnelling van de zeespiegelstijging was te zien. 00:05:34.825--> 00:05:43.920 Sinds 1865 is de zeespiegel gestaag en met slechts 20 cm toegenomen. 00:05:45.593--> 00:05:53.779 Ik gaf het ruiterlijk toe maar wereldgemiddeld antwoordde ik, is die versnelling er wel degelijk. 00:05:54.668--> 00:05:59.813 Op sommige plaatsen stijgt de zeespiegel veel harder dan op andere plaatsen. 00:06:01.321--> 00:06:07.490 Hij keek me ongelovig aan. Dat kan niet waar niet zijn, wierp hij tegen 00:06:08.030--> 00:06:16.530 als je middelt over golven en getijden is de zeespiegel overal hetzelfde en verontwaardigd liep hij weg. 00:06:18.434--> 00:06:23.255 De dijkgraaf bezag de wereldzee als een afwasteiltje. 00:06:24.811--> 00:06:29.604 Dat afwasteiltje past bij een platte bewegingsloze aarde. 00:06:30.620--> 00:06:36.429 En hoewel er nog verrassend veel mensen in de overtuiging leven dat de aarde een platte schijf is, 00:06:36.818--> 00:06:40.628 ga ik er van uit dat we die stap hier kunnen overslaan. 00:06:42.318--> 00:06:47.549 Ook bij een bolvormige aarde kunnen we ons voorstellen dat de zeespiegel een vlak vormt. 00:06:48.748--> 00:06:53.843 Nu een bolvormig vlak. Alleen is de aarde geen bol. 00:06:54.803--> 00:07:00.843 We kunnen ingewikkeldere geometrieën bedenken die nog beter bij de vorm van de aarde passen 00:07:01.375--> 00:07:05.994 maar de aarde kent bergen, dalen gevuld met oceanen 00:07:06.370--> 00:07:13.965 lichter en zwaarder gesteente dat inhomogeen is verdeeld over het oppervlak en diep daaronder. 00:07:14.620--> 00:07:19.949 In al die gevallen bepaalt de zwaartekracht de vorm van de zeespiegel. 00:07:20.838--> 00:07:28.584 En de zwaartekracht op aarde varieert van plaats tot plaats naar gelang er meer of minder massa onder het oppervlak zit. 00:07:29.560--> 00:07:35.343 Als je van Barcelona naar Istanboel vaart, ga je ongeveer 100 meter naar beneden 00:07:35.369--> 00:07:39.865 en klim je weer honderd meter omhoog ten opzichte van het middelpunt van de aarde. 00:07:41.603--> 00:07:49.560 Als je de Himalaya naar Duitsland verplaatst staat Amsterdam tientallen meters onder water 00:07:49.877--> 00:07:54.155 alleen al door de toegenomen zwaartekracht die de zeespiegel omhoog trekt. 00:07:55.544--> 00:08:00.730 Met behulp van satellieten kunnen we de vorm van de zeespiegel bij een zee in rust bepalen. 00:08:01.151--> 00:08:07.556 Die vorm noemen we de geoïde en nergens is de geoïde vlak. 00:08:08.418--> 00:08:11.727 Hij lijkt op een gerimpelde aardappel. 00:08:13.823--> 00:08:18.108 Ook valt de zeespiegel vrijwel nergens met de geoïde samen. 00:08:19.156--> 00:08:23.415 We hebben namelijk de invloed van stroming en draaiing nog niet verwerkt. 00:08:24.195--> 00:08:27.782 En het effect van die twee kan ik illustreren met een theekopje. 00:08:28.774--> 00:08:33.044 Als je met een lepel in het kopje roert ontstaat een wervel. 00:08:34.426--> 00:08:39.914 De theespiegel staat het laagst in het midden en het hoogst aan de rand. 00:08:40.533--> 00:08:43.400 De ronddraaiende thee wordt naar buiten geduwd door de 00:08:43.400--> 00:08:47.669 centrifugale kracht maar kan niet aan het kopje ontsnappen. 00:08:48.066--> 00:08:53.407 Er moet een tegenkracht bestaan die de thee weer even hard naar binnen duwt. 00:08:54.216--> 00:09:02.146 Het drukverschil tussen de rand en het midden van het kopje oftewel het verschil in theespiegel. 00:09:03.575--> 00:09:09.122 Op een draaiende aarde neemt de Coriolis kracht de rol over van de centrifugale kracht 00:09:09.853--> 00:09:12.506 Beiden hangen af van de stroomsnelheid. 00:09:13.059--> 00:09:18.519 Als de stroming sterker wordt moet ook het drukverschil in de vloeistof groter worden. 00:09:20.058--> 00:09:24.050 Dit zien we weerspiegeld in hoogteverschillen in het zeeoppervlak. 00:09:24.670--> 00:09:30.183 Lijnen van gelijk zeeniveau zijn de isobaren op een weerkaart. 00:09:30.437--> 00:09:38.091 Stroming en wind vloeien evenwijdig aan die lijnen en waar ze dicht bij elkaar liggen is de stroming sterk, 00:09:38.416--> 00:09:42.250 waar ze ver uiteen staan is de stroming zwak 00:09:43.090--> 00:09:50.110 Een laag zeeniveau komt overeen met een lage drukgebied en hetzelfde geldt voor hoog. 00:09:50.580--> 00:09:57.603 De drukverschillen ontstaan door verschillen in temperatuur en zoutgehalte in het water, 00:09:58.103--> 00:10:03.258 veroorzaakt door variaties in de wind en warmte en vocht uitwisseling met de atmosfeer. 00:10:05.200--> 00:10:09.580 Er zijn ook verschillen tussen Corilis kracht en centrifugale kracht. 00:10:10.411--> 00:10:18.139 De oceaan kent holle en bolle wervels afhankelijk van de draairichting en het halfrond waarin we verkeren. 00:10:18.893--> 00:10:30.022 Een kaart van de zeespiegeltrend over de afgelopen jaren laat zien dat op veel plaatsen de trend groter was dan de wereldgemiddelde trend van 3 mm per jaar. 00:10:30.920--> 00:10:34.878 En dat op andere plaatsen de trend zelfs negatief was. 00:10:35.385--> 00:10:44.722 Lokaal wordt over periodes van minder dan een eeuw de trend vooral bepaald door schommelingen in wind neerslag en temperatuur. 00:10:45.341--> 00:10:52.680 De kaart van de afgelopen jaren is een afspiegeling van het effect van de negatieve fase van El Niño 00:10:55.524--> 00:11:01.625 een El Niño in het begin en een La Niña aan het eind van de meetperiode 00:11:01.880--> 00:11:07.819 met warm water en hoge zeespiegels in de westelijke Stille en Indische Oceaan 00:11:08.116--> 00:11:13.184 koud water en lage zeespiegels in de oostelijke Stille Oceaan. 00:11:14.881--> 00:11:23.308 Sommige statistici geloven dat het beste model om de zeespiegel in de toekomst te voorspellen is om de huidige trend te extrapoleren. 00:11:24.340--> 00:11:30.044 Toegepast op deze data zouden we een steeds groeiende super La Niña verwachten 00:11:30.322--> 00:11:38.369 met op den duur zeestromingen van tientallen kilometers per uur en tsunami’s die de kusten van de wereld vernietigen. 00:11:39.749--> 00:11:44.213 Maar resultaten behaald in het verleden geven geen garantie voor de toekomst. 00:11:44.649--> 00:11:53.820 De patronen op een trendkaart worden voornamelijk bepaald door schommelingen die om de zoveel jaar in hun tegendeel veranderen. 00:11:54.922--> 00:11:57.099 Wat betekent dat nu voor Nederland? 00:11:58.272--> 00:12:03.510 De afgelopen 20 jaar steeg de zeespiegel voor onze kust minder dan gemiddeld 00:12:04.889--> 00:12:10.027 maar in het midden van de Noord-Atlantische Oceaan sterker dan gemiddeld. 00:12:11.466--> 00:12:20.429 Ten westen van Ierland draait in de oceaan een reusachtige wervel rond en de Noordzee zit op de rand van die wervel. 00:12:21.546--> 00:12:31.407 Net als bij het theekopje betekent dat dat de zeespiegel in de Noordzee hoog is en in het midden van de wervel laag. 00:12:32.340--> 00:12:37.805 Maar de zeespiegel in de Noordzee en die in het midden van de wervel wippen een beetje op en neer 00:12:38.282--> 00:12:42.557 naar gelang de wervel langzamer of sneller gaat draaien. 00:12:44.303--> 00:12:49.485 En de wervel gaat sneller draaien als het water in het midden kouder wordt en andersom. 00:12:50.249--> 00:12:55.762 De afgelopen 20 jaar was de wervel relatief warm en zwak 00:12:56.129--> 00:13:00.167 maar het lijkt nu om te slaan naar koud en sterk. 00:13:00.901--> 00:13:07.676 Ik voorspel dan ook voor de komende 20 jaar een extra sterke zeespiegelstijging aan de Nederlands kust. 00:13:09.774--> 00:13:18.095 Regionale zeespiegelverandering is de rechter voorpoot waarop deze leerstoel staat. 00:13:18.696--> 00:13:28.115 Samen met en vooral door collega Dewi Le Bars hebben we op het KNMI een model voor de Europese kust opgezet 00:13:28.693--> 00:13:37.854 en de overeenkomst tussen de maandelijks gemiddelde zeespiegelvariaties in het model en in de waarnemingen is ongelofelijk goed. 00:13:39.185--> 00:13:43.900 Ik hoop dat we binnenkort voorspellingen en projecties in de toekomst kunnen maken. 00:13:46.428--> 00:13:52.777 De derde en vierde poot van deze leerstoel hebben met de ijskap van Antarctica te maken. 00:13:52.857--> 00:13:57.790 Maar ik kan de derde poot pas uitleggen als ik iets van de vierde poot heb laten zien. 00:13:59.734--> 00:14:06.953 Ik begin met de temperatuur-spiraal die door Ed Hawkins van de Universiteit van Reading is ontworpen. 00:14:07.588--> 00:14:16.007 Het laat per maand de temperatuurafwijking zien ten opzichte van het gemiddelde over de periode1850-1900. 00:14:17.618--> 00:14:22.232 Vorig jaar zijn we de 1,4 graden gepasseerd, 00:14:23.930--> 00:14:28.856 hetgeen de afspraken van het klimaatakkoord van Parijs in een zekere context plaatst. 00:14:29.634--> 00:14:40.645 Uit geologische waarnemingen blijkt dat het verband tussen zeespiegel en temperatuurstijging voor een klimaat dat op het huidige lijkt ongeveer 6 meter of per graad is 00:14:41.756--> 00:14:48.758 We hebben al 1,4 te pakken en pas 30 cm zeespiegelstijging. 00:14:49.219--> 00:14:50.219 Hoe zit dat? 00:14:51.805--> 00:15:01.299 De zeespiegelstijging van de afgelopen jaren komt voornamelijk door uitzetting van warmer water en smelten van kleine gletsjers. 00:15:01.632--> 00:15:08.887 De extra meters die nog in het vat zitten komen van de ijskappen en die reageren met vertraging 00:15:11.451--> 00:15:17.815 Tot voor kort dachten we dat de reactietijd van een ijskap meer dan duizend jaar was. 00:15:18.442--> 00:15:21.458 Maar de ijskappen blijken veel sneller te reageren 00:15:21.894--> 00:15:28.146 Op veel plaatsen worden ijskappen omringd door ice-shelves 00:15:28.313--> 00:15:34.678 drijvende ijsplaten die de ijskap stutten zoals steunberen een kathedraal. 00:15:35.860--> 00:15:43.946 Bij de overgang tussen ijskap en ijsplaat staat het landijs in contact met zeewater. 00:15:44.669--> 00:15:47.395 En water geleidt warmte veel beter dan lucht 00:15:48.069--> 00:15:53.458 en smelt van onderaf is voor Antarctica de grootste bedreiging. 00:15:55.109--> 00:16:01.462 Maar waar komt dat warme water waarbij -1 graad Celsius 00:16:01.487--> 00:16:06.650 nog als warm geldt vergeleken bij smeltwater van ijs eigenlijk vandaan? 00:16:07.515--> 00:16:11.373 Hiermee kom ik bij de linker achterpoot van deze leerstoel. 00:16:11.786--> 00:16:19.726 Dat warme water komt uit het noorden maar hoe het onder de drijvende ijsplaten terechtkomt is een raadsel. 00:16:21.456--> 00:16:27.844 De stroming volgt lijnen van constant zeeniveau en draait dus rondjes om Antarctica. 00:16:29.043--> 00:16:35.893 Dat warme water moet loodrecht op de stroming naar Antarctica worden gebracht. 00:16:37.551--> 00:16:40.037 Hoe gaat dat in zijn werk? 00:16:41.916--> 00:16:50.561 De wind pompt dat warmere water als onderstroom van de warme Golfstroom naar de Zuidelijke Oceaan gebracht 00:16:50.922--> 00:16:53.713 op zo'n 1000 km van de kust omhoog 00:16:54.287--> 00:16:58.590 maar het meeste water wordt dan door de wind weer naar het noorden gedreven. 00:16:59.946--> 00:17:05.293 Er zijn veel mechanismen bedacht om te verklaren hoe een deel van dat water bij de ijskap komt 00:17:06.325--> 00:17:10.814 maar in onze klimaatmodellen werken die processen niet. 00:17:11.625--> 00:17:17.355 Er vormt zich een warmtefront precies op de continentale helling van Antarctica 00:17:17.972--> 00:17:21.650 en het warme water blijft netjes achter het front zitten. 00:17:23.334--> 00:17:33.630 Een belangrijk proces dat klimaatmodellen niet kunnen reproduceren is de vorming van werveltjes van 1 tot 10 km doorsnee 00:17:33.930--> 00:17:36.804 die het warme water over het front heen mengen. 00:17:37.854--> 00:17:42.680 Met een model van het Antarctic Slope Front 00:17:42.680--> 00:17:47.628 10x zo fijnmazig als het meest fijnmazige klimaatmodel, 00:17:48.121--> 00:17:55.083 simuleren we wervels die warm en koud water dooreen mengen, maar het blijkt niet genoeg. 00:17:55.551--> 00:17:58.857 Ook andere processen moeten een rol spelen 00:17:59.571--> 00:18:04.012 Katabatische winden die zich van de ijskap omlaag storten 00:18:04.170--> 00:18:12.132 en een noord-zuid stroming teweeg kunnen brengen in de oceaan niet goed opgelost in klimaatmodellen. 00:18:12.646--> 00:18:17.979 Menging door getijden niet eens meegenomen in klimaatmodellen. 00:18:18.631--> 00:18:24.390 Diepe canyons in de zeebodem die het warme water onder het front door kunnen leiden. 00:18:25.122--> 00:18:33.058 Die canyons zitten overal maar omdat de zeebodem onder de drijvende ijsplaten nauwelijks in kaart kan worden gebracht 00:18:33.244--> 00:18:37.784 zijn ze op die plaatsen niet aanwezig in onze database van de zeebodem. 00:18:40.861--> 00:18:47.037 Ook zijn we geïnteresseerd in temperatuurschommelingen in het water bij de ijskap 00:18:48.078--> 00:18:55.212 Is dat water nu zo warm door het broeikaseffect of is er ook sprake van natuurlijke variaties 00:18:56.524--> 00:19:07.469 Veel modellen laten een 50 tot 100 jaar durende schommeling zien tussen zeewatertemperatuur rond Antarctica en in de Noord Atlantische Oceaan. 00:19:08.607--> 00:19:15.497 In het oceaanmodel van de Universiteit Utrecht wordt die schommeling gestuurd door processen in de Zuidelijke Oceaan. 00:19:16.397--> 00:19:19.330 Daar vindt de afzet voor de schommel plaats. 00:19:19.633--> 00:19:29.292 Maar in het KNMI klimaatmodel wordt die schommeling gestuurd door processen in de Noord Atlantische Oceaan en vindt de afzet plaats in het noorden. 00:19:31.135--> 00:19:40.322 Die schommelingen gaan zo langzaam dat de waarnemingen nog geen uitsluitsel kunnen geven over waar de afzet plaatsvindt. 00:19:42.658--> 00:19:55.009 De schommeling in temperatuur van het water vlakbij de kust dat in direct contact staat met de ijskappen is ongeveer 'n 10de graad. 00:19:56.076--> 00:20:13.133 10, dat lijkt op het eerste gezicht niets maar 0,1 graad verschil in zeewatertemperatuur in de diepe Zuidelijke Oceaan kan het aangezicht van de wereld compleet veranderen. 00:20:16.650--> 00:20:22.315 De rechter achterpoot van de leerstoel is de instabiliteit van de Antarctische IJskap. 00:20:24.308--> 00:20:34.157 Als je de Himalaya naar Duitsland verplaatst komt alleen al door de veranderde zwaartekracht Amsterdam tientallen meters onder water te staan. 00:20:36.168--> 00:20:45.402 Als we in ons gedachtenexperiment de berg van steen in ijs veranderen dat langzaam begint te smelten 00:20:46.478--> 00:20:49.745 dan valt Amsterdam langzaam droog 00:20:50.521--> 00:20:54.568 doordat de zwaartekracht ter plekke afneemt en de geoïde naar beneden zakt 00:20:55.459--> 00:21:01.271 terwijl de zeespiegel in de rest van de wereld moet stijgen door al het smeltwater dat er bij komt. 00:21:02.991--> 00:21:10.288 Het omslagpunt tussen zakken en stijgen zit op 2500l km afstand. 00:21:11.619--> 00:21:18.824 Om die reden hebben wij in Nederland van het smelten van de Groenlandse ijskap niet veel te duchten 00:21:19.432--> 00:21:22.251 maar van Antarctica des te meer 00:21:24.773--> 00:21:37.581 Vorig jaar werd de wetenschappelijke wereld opgeschrikt door een Amerikaanse studie met een ijskapmodel waarin twee nieuwe processen werden meegenomen die tot dan toe over het hoofd waren gezien 00:21:38.225--> 00:21:47.052 en waardoor het tempo van de zeespiegelstijging kon toenemen tot 6 cm per jaar in het begin van de volgende eeuw. 00:21:48.710--> 00:21:56.408 De Waddenzee verdwijnt al als de zeespiegelstijging stijging harder gaat dan 1 á 2 cm per jaar 00:21:57.004--> 00:22:01.528 In dit scenario al in de tweede helft van deze eeuw. 00:22:03.115--> 00:22:04.831 Wat zijn die nieuwe processen? 00:22:07.106--> 00:22:18.473 Ik begin met een proces dat alle ijskapmodellen tegenwoordig kunnen simuleren maar waar in het laatste IPCC rapport nog geen rekening mee hebben gehouden. 00:22:19.593--> 00:22:25.213 Marine Ice Sheet Instability MISI 00:22:26.536--> 00:22:34.841 Als het zeewater onder de drijvende ijsplaten warmer wordt, smelt er ook meer landijs . 00:22:36.341--> 00:22:47.125 Het punt waar drijfijs de grond raakt en landijs wordt de grounding, line beweegt dan landinwaarts. 00:22:49.092--> 00:22:58.352 Op plaatsen waar de bodem omlaag helt neemt de hoeveelheid ijs boven de grounding line in dat geval toe. 00:22:59.843--> 00:23:03.057 En met name op West-Antarctica is dit het geval. 00:23:05.041--> 00:23:15.939 Nu is de uitstroom van landijs naar drijfijs evenredig met de dikte van de ijslaag boven de grounding line. 00:23:17.324--> 00:23:25.893 Dus als de bodem omlaag helt en de grounding line landinwaarts begint te schuiven 00:23:26.678--> 00:23:34.372 neemt de uitstroom van landijs naar drijfijs toe waardoor het landijs meer massa verliest 00:23:34.690--> 00:23:44.968 waardoor de grounding line nog verder landinwaarts opschuift waardoor de uitstroom van landijs naar drijfijs nog meer toeneemt enz. 00:23:47.189--> 00:23:54.914 Dit zichzelf versterkend proces wordt in gang gezet als een zogenaamd tipping point of kantelpunt wordt gepasseerd. 00:23:56.175--> 00:24:06.760 Recentelijk is bewezen dat dit gaande is bij de Pine Island gletsjer in de Amundsen Zee bij Antartica en waarschijnlijk op nog een paar plekken meer. 00:24:08.380--> 00:24:18.017 Het proces is alleen bijzonder moeilijk aan te tonen maar met boringen door de ijsplaat tot in de zeebodem is het gelukt. 00:24:18.705--> 00:24:22.912 Men concludeerde dat een El Niño het proces in gang had gezet 00:24:23.580--> 00:24:30.670 en dat het proces gewoon doorging nadat het zeewater was afgekoeld toen de El Niño voorbij was. 00:24:31.984--> 00:24:36.832 U heeft die variatie van 'n 0,1 graad nog steeds in gedachten. 00:24:38.516--> 00:24:43.869 De plaat bleek 500 m dik maar 20 m per jaar te verliezen. 00:24:46.109--> 00:24:51.133 De steunberen van de Antarctische ijskap brokkelen af. 00:24:52.350--> 00:24:59.043 De twee meest noordelijk gelegen ijsplaten Larsen A en Larsen B, 00:24:59.140--> 00:25:04.989 iets ten oosten van het Antarctisch schiereiland zijn inmiddels ingestort. 00:25:06.126--> 00:25:12.321 Na het verdwijnen van die ijsplaten nam de uitstroom van landijs naar de zee toe met een factor vijf 00:25:14.861--> 00:25:23.123 Het uiteenvallen van een drijvende ijsplaat wordt veroorzaakt doordat warme lucht smeltmeren en scheuren achterlaat 00:25:23.480--> 00:25:27.598 waardoor het water omlaag sijpelt en het ijs erodeert. 00:25:28.604--> 00:25:36.017 De technische term hiervoor is hydrofracturing en hoe warmer het wordt des te vaker het voorkomt. 00:25:36.996--> 00:25:39.796 Twee Amerikanen deConto en Pollard voegden 00:25:41.590--> 00:25:47.670 dit proces toe aan hun ijskapmodel en de afbraak van Antarctica versnelde enorm. 00:25:49.443--> 00:25:57.596 Andere wetenschappers hebben tegengeworpen dat dit proces op de meer zuidelijk gelegen ijsplaten deze eeuw niet zou voorkomen 00:25:57.869--> 00:26:00.612 omdat het daar te koud is en voorlopig nog blijft. 00:26:02.182--> 00:26:06.344 Maar satellietbeelden bewijzen het tegendeel. 00:26:06.732--> 00:26:13.544 Smeltmeren worden overal aangetroffen zelfs op Oost-Antarctica waar niemand dacht dat ze zouden zitten. 00:26:15.378--> 00:26:25.494 Vorige week verscheen een artikel waarin geschat werd dat er op de ijsplaten en aan de rand van de ijskap meer dan 1000 X zoveel smeltwater aanwezig is 00:26:25.767--> 00:26:30.407 als berekend door het beste regionale klimaatmodel van Antarctica. 00:26:31.466--> 00:26:37.901 De onderschatting in het model begrijpen we maar de factor waarmee is gigantisch. 00:26:38.491--> 00:26:40.747 Wat is er aan de hand? 00:26:43.978--> 00:26:47.489 Op zien we op diverse plekken nieuwe scheuren ontstaan. 00:26:47.636--> 00:26:59.258 Op Larsen C ontwikkelt zich op dit moment een honderden kilometers lange en honderden meters brede scheur die de plaat in tweeën dreigt te breken. 00:27:00.470--> 00:27:09.291 De plaat scheurt steeds verder uit en gisteren werd bekend dat de voorkant van de scheur nog maar 13 km van de kust zit. 00:27:10.527--> 00:27:22.022 Er is een waarschuwing uitgegaan naar alle schepen in de buurt dat binnen een paar weken een enorme ijsplaat afbreekt, met enorme golven tot gevolg. 00:27:22.521--> 00:27:31.092 Of dit de voorbode is van het volledig uiteenvallen van Larsen C is nog onduidelijk maar het ziet er niet goed uit. 00:27:32.890--> 00:27:36.898 Ook blijken de ijsplaten vanaf de onderkant te scheuren. 00:27:37.374--> 00:27:41.955 Deze basale kloven zijn soms honderden meters diep. 00:27:42.771--> 00:27:47.528 Een proces dat in het Amerikaanse ijskapmodel niet eens werd meegenomen. 00:27:50.567--> 00:27:59.529 Een tweede controversiëler proces in hun nieuwe model is Ice Cliff Instability ICI 00:28:00.855--> 00:28:05.762 Boven de grounding line gaat landijs over in een drijvende ijsplaat 00:28:06.651--> 00:28:11.851 Maar wanneer die ijsplaat opbreekt ontstaat boven de grounding line een klif. 00:28:13.000--> 00:28:17.439 En een te hoge klif bezwijkt onder zijn eigen gewicht. 00:28:18.947--> 00:28:22.756 Op land zijn aardverschuivingen bij kliffen universeel. 00:28:24.148--> 00:28:30.106 De equivalente ijsverschuiving gaan gepaard met veel grotere brokken 00:28:30.616--> 00:28:36.024 maar het proces is hetzelfde en is op een paar plaatsen op de grote ijskappen waargenomen. 00:28:38.269--> 00:28:43.370 De kritische hoogte voor ICI bedraagt 80 m boven zeespiegel. 00:28:45.080--> 00:28:49.971 deConto en Pollard hebben geschat hoe snel dit proces een ijskap afbreekt. 00:28:51.060--> 00:28:56.960 Als je dat proces ook meeneemt breekt pas echt de hel los in hun model 00:28:58.411--> 00:29:04.670 Veel wetenschappers vinden dat er nog onvoldoende over ICI bekend is om het te modelleren 00:29:05.010--> 00:29:12.551 en dat de twee heren uit waren op sensatie; een publicatie in het tijdschrift Nature. 00:29:13.527--> 00:29:14.793 Ongetwijfeld waar. 00:29:15.590--> 00:29:26.317 Maar de Amerikanen werpen tegen dat hun schatting nog aan de conservatieve kant is en dat zonder dit proces de geologische zeespiegelvariaties niet worden nagebootst. 00:29:27.474--> 00:29:30.674 Het laatste woord hierover is nog niet gezegd. 00:29:32.599--> 00:29:39.814 Hun nieuwe projecties van de zeespiegelstijging voor eind 2100l bedragen ruim 1 m 00:29:40.087--> 00:29:45.665 alleen al door Antarctica en zelfs 6 m in 2200. 00:29:46.878--> 00:29:50.620 Het gaat om een worst-case scenario 00:29:50.915--> 00:29:56.516 waarbij CO2 emissies niet worden teruggebracht voor 2200 maar toch 00:29:57.435--> 00:30:02.243 En voor Nederland komt er nog eens 20% bij vanwege het gravitatie effect. 00:30:04.749--> 00:30:14.769 Als je de andere processen ook in rekening brengt is de waarschijnlijkheidsverdeling voor de totale zeespiegelstijging volgens het IPCC scenario 00:30:15.166--> 00:30:20.146 en het worst case scenario van deConto en Pollard totaal verschillend. 00:30:20.990--> 00:30:25.475 Ze zijn allebei binnen de grenzen van hun eigen aannames geldig. 00:30:26.019--> 00:30:32.907 Maar tegelijkertijd sluiten ze elkaar uit en hoe die twee met elkaar te verbinden weet nog niemand. 00:30:36.717--> 00:30:44.681 In een policy-hackathon waarbij een groep medewerkers een beleidsvraagstuk probeert te kraken 00:30:45.554--> 00:30:59.079 doordachten ruim 20 medewerkers van Deltares de gevolgen van extreme zeespiegelstijging en de mogelijke maatregelen om die gevolgen te beperken voor Nederland. 00:30:59.498--> 00:31:04.124 Ze bevestigden het beeld van de Rijkswaterstaat ingenieurs 00:31:04.306--> 00:31:12.775 dat er geen fundamentele technische belemmeringen zijn die ook dan een adequate kustverdediging in de weg staan. 00:31:14.464--> 00:31:19.952 Maar er hangt wel een prijskaartje aan. Zo'n 500 miljard. 00:31:20.768--> 00:31:26.555 En de daarbij horende maatregelen zullen van Nederland een totaal ander land maken 00:31:27.371--> 00:31:31.156 Duinen en stranden migreren landinwaarts. 00:31:31.873--> 00:31:37.590 De opwaartse druk op grondwater begint de deklaag waarop we wonen en werken open te barsten. 00:31:37.995--> 00:31:45.015 Grondwater verzout. Het wegvallen van hoogteverschil tussen Lobith en zee, 00:31:45.174--> 00:31:49.658 noodzaakt enorme pompen om het Rijnwater weg te krijgen. 00:31:50.816--> 00:31:56.155 De rivierafvoer moet via de IJssel en door de Gelderse vallei naar het IJsselmeer. 00:31:56.980--> 00:32:04.789 Hogere dijken worden evenredig breder en kwadratisch duurder, havens en landbouwgrond verdwijnen. 00:32:05.980--> 00:32:12.093 En met het huidige tempo van dijkvervanging moeten we 125 jaar vooruitdenken. 00:32:12.411--> 00:32:17.532 En nu al rekening houden met de zeespiegelstijging van halverwege de volgende eeuw. 00:32:19.881--> 00:32:24.261 Als we dat alles voor lief nemen blijven er drie opties over: 00:32:24.658--> 00:32:29.245 een ommuurd Fort Nederland met enorme pompen, 00:32:30.150--> 00:32:34.326 of extreem diepe rivieren met steeds hogere dijken, 00:32:35.374--> 00:32:41.610 of de laaggelegen gebieden onder laten lopen met een paar steden op terpen. 00:32:43.856--> 00:32:52.220 Het lijkt Science Fiction maar de discussie waar Nederland naartoe moet moet eigenlijk vandaag al beginnen. 00:32:54.320--> 00:33:00.958 Met Bangladesh, Suriname en Guyana horen wij bij de 4 landen 00:33:01.132--> 00:33:06.651 waarvan de bevolking als we de omslag naar duurzame energie in 2100 maken, 00:33:06.746--> 00:33:11.190 voor meer dan 75% onder de zeespiegel komt te wonen. 00:33:12.166--> 00:33:24.429 En niet alleen de Randstad maar zo’n 30 mega-steden met meer dan 10 miljoen inwoners zullen zonder enorm dure maatregelen onbewoonbaar raken. 00:33:31.386--> 00:33:39.807 De vraag voor de wetenschap is: hoe snel en hoeveel neemt het risico op dit soort scenario’s toe. 00:33:42.434--> 00:33:47.490 Maar toen ik laatst een collega voorstelde de processen van deConto en Pollard in onze 00:33:47.490--> 00:33:51.042 eigen ijskapmodellen te onderzoeken was de reactie: 00:33:53.756--> 00:33:58.908 Ik heb nu geen zin om Antarctische rampspoedscenario’s te testen. 00:34:01.606--> 00:34:08.262 Was ik een onheilsprofeet? Iemand die zwelgt in rampspoed en ellende? 00:34:09.493--> 00:34:13.951 Staat de rechterachterpoot van deze leerstoel op drijfijs? 00:34:16.991--> 00:34:23.248 In een interview naar aanleiding van zijn Bijbel voor ongelovigen 00:34:23.720--> 00:34:30.163 zei auteur Guus Kuijer dat profeten het ergste slag mensen is dat in de bijbel voorkomt 00:34:31.575--> 00:34:34.809 Profeten menen de waarheid in pacht te hebben 00:34:35.174--> 00:34:40.548 en sluiten anderen op of brengen ze ter dood als ze zich niet naar die waarheid voegen. 00:34:41.445--> 00:34:44.420 De echte helden van de bijbel zijn mensen die de 00:34:44.420--> 00:34:50.074 waarheid niet in pacht menen te hebben maar die de waarheid zoeken. 00:34:51.216--> 00:34:52.740 Wetenschappers dus! 00:34:54.065--> 00:34:59.204 Ik voelde me gerust gesteld maar toch bleef er iets knagen. 00:35:00.029--> 00:35:08.256 Oude profeten hoorden de stem van God, nieuwe profeten misschien wel de stem van het water. 00:35:09.987--> 00:35:14.451 Iedereen kent het liedje "Toen Jona in de walvis zat" 00:35:14.974--> 00:35:22.276 waarbij je iemand bij de linker voorpoot de rechter voorpoot de linker en rechter achterpoot vastpakt 00:35:22.625--> 00:35:28.154 een paar keer heen en weer slingert en huppetee loslaat. 00:35:28.179--> 00:35:31.012 Jona is mijn lievelingsprofeet. 00:35:32.496--> 00:35:36.866 Hij past niet in de categorie die Guus Kuier verafschuwt. 00:35:38.532--> 00:35:46.422 Jona kwam uit Ninevé, een stad in de laaggelegen delta tussen de Eufraat en de Tigris 00:35:47.240--> 00:35:51.652 en hij bekleedde daar een leerstoel klimaatdynamica. 00:35:53.540--> 00:35:58.647 Met zijn scenario’s voor zeespiegelstijging werd hij door iedereen uitgelachen. 00:36:00.306--> 00:36:02.521 Maar Jona liet zich daardoor niet ontmoedigen. 00:36:03.140--> 00:36:06.112 Human interest was niet zijn ding. 00:36:06.953--> 00:36:14.153 Iedere dag zocht hij de waarheid en in die hoedanigheid sprak hij met God. 00:36:16.312--> 00:36:19.285 Maar op een kwade dag draaien de rollen om. 00:36:20.311--> 00:36:22.628 God wil ioeens Jona spreken. 00:36:24.226--> 00:36:30.312 Hij is teleurgesteld in de mens en in die van Ninevé nog het meest. 00:36:31.296--> 00:36:36.517 Als straf voor de zonde is God van plan de stad met een zondvloed onder water te zetten. 00:36:38.279--> 00:36:44.719 Jona krijgt veertig dagen om de ramp af te wenden en de mensen te bekeren. 00:36:46.981--> 00:36:51.110 Dat heeft geen enkele zin sputtert hij tegen. 00:36:51.689--> 00:36:54.379 Ik word door niemand serieus genomen. 00:36:56.657--> 00:37:00.017 Je doet je best maar antwoordt God. 00:37:00.597--> 00:37:05.030 En met tegenzin begint Jona aan een openbare oratie 00:37:05.530--> 00:37:08.697 en trekt met zijn Powerpoint van zaal tot zaal. 00:37:09.499--> 00:37:12.821 Maar overal wordt hij weggehoond. 00:37:15.258--> 00:37:23.139 Op de veertigste dag installeert hij zich op de Utrechtse Heuvelrug van waar hij een goed uitzicht heeft op de delta. 00:37:24.258--> 00:37:32.620 Hij gaat er eens lekker voor zitten want ook Jona weet een fijne rampenfilm op zijn tijd te waarderen . 00:37:34.770--> 00:37:40.726 Maar bij zonsondergang is er nog steeds niets gebeurd en verontwaardigd toetst hij het bekende nummer in. 00:37:41.662--> 00:37:44.637 Je hebt me volledig voor schut gezet briest hij. 00:37:44.693--> 00:37:51.168 7 meter zeespiegelstijging had je mij beloofd en ik heb er nog geen centimeter van gezien. 00:37:54.057--> 00:37:58.181 De mensen hebben zich bekeerd antwoordt God. 00:37:58.927--> 00:38:02.957 Ze hebben in Parijs een akkoord ondertekend. 00:38:03.902--> 00:38:11.764 Een intentieverklaring om de wereldgemiddelde temperatuurstijging tot 1,5 graad te beperken. 00:38:12.900--> 00:38:14.973 En dat geloof jij? 00:38:15.664--> 00:38:17.694 We zitten al op 1.4! 00:38:17.948--> 00:38:22.937 Hoe denk je dat ze dat gaan doen vraagt Jona ongelovig. 00:38:24.897--> 00:38:31.235 Dat wordt nog uitgezocht zegt God maar de eerste stap is gezet. 00:38:31.553--> 00:38:39.359 Ja ja de weg naar de hel is geplaveid met goede voornemens werpt Jona tegen 00:38:41.812--> 00:38:45.383 Daar weet ik alles van antwoord God. 00:38:46.208--> 00:38:51.213 Maar de mensen van Ninevé verdienen een tweede kans. 00:38:53.157--> 00:38:54.223 Jona is woedend. 00:38:55.053--> 00:38:59.630 Onmiddellijk toetst hij het nummer in van het National Oceanography Centre 00:38:59.876--> 00:39:03.476 met de vraag of ze daar nog een leerstoel over hebben. 00:39:04.027--> 00:39:05.427 Dat blijkt het geval. 00:39:06.470--> 00:39:09.497 En de volgende dag gaat hij scheep naar Southampton. 00:39:11.550--> 00:39:18.723 Die nacht steekt de storm op die eens in de 10.000 jaar de dijken breekt. 00:39:20.056--> 00:39:22.819 Maar middenin de nacht verlegt de storm zijn koers. 00:39:22.987--> 00:39:25.541 Jona wordt door de kapitein gewekt. 00:39:26.097--> 00:39:31.274 Ik heb nog nooit zo’n zee gezien en jij bent oceanograaf zegt de kapitein 00:39:31.989--> 00:39:33.989 Vertel me hoe ik hier uitkom. 00:39:36.555--> 00:39:38.089 Jona schudt zijn hoofd. 00:39:39.333--> 00:39:45.354 Dit is de perfecte storm antwoordt hij. Er is geen uitweg. 00:39:45.870--> 00:39:52.930 Je hebt gewoon pech dat je mij aan boord genomen hebt want de storm heeft het op mij gemunt. 00:39:54.216--> 00:39:59.558 Een paar matrozen die het gesprek hebben afgeluisterd menen dat er wel degelijk een uitweg is. 00:40:00.875--> 00:40:08.483 De eerste pakt Jona bij de linker voorpoot, de tweede bij de rechtervoorpoot, enzovoorts. 00:40:09.014--> 00:40:10.749 Jona gaat overboord. 00:40:13.196--> 00:40:17.587 Of het nu komt door de storm die eens in de 10.000 jaar optreedt, 00:40:18.580--> 00:40:24.416 of door de opwarming van de aarde of dat het een vooropgezet plan was. 00:40:25.527--> 00:40:35.005 Maar een walvis op weg naar de Poolzee neemt tussen de Orkney’s en de Shetlands de verkeerde afslag en zwemt de Noordzee in. 00:40:36.120--> 00:40:45.634 Nadat Jona overboord is gejonast, belandt hij in de bek van de planktoneter die hem liefdevol terugbrengt naar de kust. 00:40:47.959--> 00:40:53.868 Zoals Ik je had gezegd spreekt de walvis tegen hem 00:40:54.606--> 00:40:59.547 krijgt iedereen bij Mij een tweede kans. 00:41:02.196--> 00:41:06.992 Een jaar geleden installeerden we in Southampton een ijskapmodel van Antarctica. 00:41:07.540--> 00:41:14.364 Dat model wordt aangedreven door atmosferische velden van het hier bekende model RACMO. 00:41:15.721--> 00:41:17.967 Bijna een miljoen getallen. 00:41:18.808--> 00:41:23.012 Maar voor de oceaan was er slechts één parameter beschikbaar. 00:41:23.660--> 00:41:29.024 Een constante zeewater temperatuur, uniform voor het hele continent. 00:41:30.778--> 00:41:39.045 Dat moet beter kunnen dacht ik en ik vroeg mijn programmeur Jeff Blundell om die parameter tijd en plaats afhankelijk te maken 00:41:39.362--> 00:41:44.385 zodat de afstudeerstudent kon onderzoeken wat er gebeurt als het zeewater opwarmt 00:41:44.580--> 00:41:48.151 en wat als de zeewatertemperatuur ook van jaar tot jaar varieert. 00:41:49.500--> 00:41:54.537 Het bleek maanden werk voor student en programmeur om de modelcode te veranderen. 00:41:55.442--> 00:41:57.197 Tijd voor plan B. 00:41:58.594--> 00:42:10.397 We hielden T(oceaan) constant maar lieten in elke nieuwe run de zeewatertemperatuur met u raadt het al met 0.1 graad stijgen. 00:42:11.913--> 00:42:19.580 Met een temperatuur van -1.7 onder de drijvende ijsplaten en de RACMO atmosfeer van vandaag 00:42:20.064--> 00:42:24.772 wordt de Antarctische ijskap van nu goed nagebootst. 00:42:26.256--> 00:42:32.321 Als je die oceaan temperatuur -1.6 maakt krijg je vrijwel dezelfde ijskap 00:42:32.846--> 00:42:36.528 Ook met -1.5 is er nog niets aan de hand. 00:42:37.420--> 00:42:46.863 Maar bij -1.4 hebben we ruim 2 meter zeespiegelstijging voor de kiezen en bij -1.3 graden zelfs ruim 7 meter. 00:42:48.299--> 00:42:50.777 Daarna is er sprake van een plateau. 00:42:51.999--> 00:42:56.201 Eerst is de ijskap ongevoelig voor een temperatuurstijging. 00:42:56.725--> 00:43:04.500 Dan is er een kantelpunt waar een verandering van 0.1 graad of minder genoeg is om iets enorms teweeg te brengen 00:43:05.047--> 00:43:08.860 en dan is er weer een interval waar de gevoeligheid van de ijskap klein is. 00:43:11.145--> 00:43:17.165 7 meter zeespiegelstijging betekentdat de hele West-Antarctische ijskap verloren gaat 00:43:17.617--> 00:43:20.199 door een klein beetje oceaan opwarming. 00:43:20.556--> 00:43:24.869 Zonder de noodzaak van verdere opwarming van de atmosfeer. 00:43:26.678--> 00:43:35.371 Zelfs het COP21 akkoord kan het verdwijnen van de West-Antarctische ijskap niet tegenhouden. 00:43:37.562--> 00:43:45.428 Maar het tempo van de afbraak hangt cruciaal af van het tempo waarin COP21 wordt uitgevoerd. 00:43:47.500--> 00:43:56.421 Als de oceaan warmer begint te worden, begint de afbraak van de ijskap op twee plaatsen tegelijk in het model. 00:43:57.003--> 00:44:01.663 Bij de Filchner-Ronne ijsplaaten bij de ijsplaten in de Amundsen Zee 00:44:02.703--> 00:44:06.458 en even later bij de ijsplaat in de Ross Zee. 00:44:07.727--> 00:44:14.536 Maar in werkelijkheid is het zeewater in de Amundsen Zee veel warmer dan bij de andere ijsplaten 00:44:15.280--> 00:44:18.338 en ook al een stuk warmer dan bij het kantelpunt. 00:44:19.640--> 00:44:26.095 De ijsplaten daar zijn nu al aan het verdwijnen en zijn gedoemd. 00:44:26.706--> 00:44:32.179 Maar de Filchner-Ronne en Ross Zee kantelpunten zijn nog niet bereikt. 00:44:34.250--> 00:44:38.804 De 7 meter zeespiegelstijging door Antarctica gebeurt in drie stapjes 00:44:39.249--> 00:44:49.551 en tussen het eerste stapje van 1 meter en de derde stap van 2.5 naar ruim 7 meter ligt onze tweede kans. 00:44:50.337--> 00:44:53.969 En er is zelfs nog een derde kans op damage control. 00:44:55.350--> 00:44:59.565 We kunnen het passeren van die andere kantelpunten enorm vertragen. 00:45:00.827--> 00:45:07.917 De extra kans en die extra kans ligt besloten in de aard van de natuurwetten 00:45:08.393--> 00:45:13.769 of in de wiskunde waarmee wij de natuur beschrijven en menen te begrijpen. 00:45:14.119--> 00:45:20.750 En of dat toeval is of er door iets of iemand is ingelegd mag een ieder voor zichzelf uitmaken. 00:45:21.120--> 00:45:30.208 Maar de tweede kans is een universeel gegeven omdat het universum vol zit met systemen met meerdere kantelpunten. 00:45:31.494--> 00:45:39.026 De boodschap die ik vanmiddag dan ook wil meegeven aan de politici die proberen een nieuw regeerakkoord te sluiten 00:45:39.470--> 00:45:42.750 aan de beleidsmedewerkers van het ministerie van I&M 00:45:43.260--> 00:45:52.662 en de staf van DG-water, aan de leden van de Deltacommissie en aan u mondige burgers met een eigen stem 00:45:53.249--> 00:46:00.661 waarin eens in de 4 jaar en soms vaker de stem van het water mag meeklinken 00:46:01.440--> 00:46:04.575 Is: "Grijp die kans"! 00:46:05.384--> 00:46:11.341 Anders heeft een groot deel van dit land meer geschiedenis dan toekomst. 00:46:12.619--> 00:46:13.700 Ik heb gezegd.